TÜİK
tarafından açıklanan ölüm istatistiklerine göre Van’da 2013 yılında 3 bin 628
kişi ölmüş iken, 2014 yılında ölen sayısı 3 bin 428 olarak gerçekleşmiştir.
Buna göre, bin nüfus başına düşen ölüm sayısını ifade eden kaba ölüm hızı 2014
yılında Van’da
binde 3,2 olarak belirlenmiştir. Bu oranla, Van ili Türkiye’de kaba ölüm hızı
en düşük olan 4’ncü il olmuştur.
Ölümlerin
yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında, Türkiye’de 2014 yılında
gerçekleşen toplam 390 bin 121 ölüm vakasının yüzde 48,6’sı (189 bin 665 kişi)
75+ yaş grubunda gerçekleşirken, ikinci olarak yüzde 11,1’i (43 bin 327 kişi)
70-74 yaş grubunda gerçekleşmiştir. Van ilinde ise bu tablo daha vahimdir: Ölenlerin
yüzde 29,6’sı (1 015 kişi) 75+ yaş grubunda gerçekleşirken, bunu yüzde 14,9
(511 kişi) ile sıfır yaş grubu ölümler, diğer bir ifadeyle bebek ölümleri takip
etmiştir. Van ilindeki bebek ölümlerinin en çok görüldüğü belli başlı ilçeler
ise, Tuşba (117 kişi), İpekyolu (90 kişi), Erciş (78 kişi), Çaldıran (44 kişi) ve
Edremit (40 kişi) olmuştur. İpekyolu ilçesinin
nüfusunun Tuşba’dan büyük olduğu düşünülürse, bebek ölümlerinin Tuşba ilçesinde
neden daha fazla olduğu ayrı bir araştırma konusudur.
Bin
canlı doğum başına bir yaşını doldurmadan ölen bebek sayısını ifade eden bebek ölüm hızı, 2014 yılında Türkiye’de binde
11,1 iken, Van’da
binde 16,8 olarak hesaplandı. Bu oranla Van ili 2014 yılında Türkiye’de bebek ölüm
hızı en yüksek olan 5’inci il oldu. Kaba
ölüm hızının en düşük olduğu illerden biri olan Van’ın,
bebek ölüm hızında en yüksek iller arasında yer alması dikkat çekmektedir.
Bebek
ölüm hızının en yüksek olduğu ilk dört il ise sırasıyla, Kilis (binde 25,7),
Şanlıurfa (binde 17,9), Gaziantep (binde 17,7) ve Şırnak (binde 17,5) olmuştur.
İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) Düzey-1’e göre Türkiye’deki
toplam 12 bölge içerisinde, bebek ölüm hızının en yüksek olduğu bölgeler
sırasıyla; TRC Güneydoğu Anadolu (binde 16,5), TRB Ortadoğu Anadolu (binde
14,6) ve TRA Kuzeydoğu Anadolu’dur (binde 13). Özetle, en yüksek bebek ölüm hızları doğu
bölgelerinde görülmektedir. Bebek ölüm oranları, bir yerin gelişmişlik
derecesini yansıtan en önemli göstergelerden biri olarak kabul edilmektedir.
Van’daki
bebek ölümlerinin başlıca nedenleri, yüzde 40’lık oranla (202 kişi) perinatal dönemden kaynaklanan belirli
durumlar ve yüzde 21’lik oranla (109 kişi) konjenital bozukluk ve kromozomla ilgili anomalilerdir. Perinatal
dönem, gebeliğin 20’nci haftası ile doğumdan sonraki 7’nci gün arasında kalan
zamanı; konjenital bozukluk ise, doğum sırasında bebekte gözlenen olumsuz
durumları (doğum defektlerini) ifade etmektedir.
Bebek
ölümlerine sebep olan risk faktörleri hamilelik öncesi dönem, hamilelik dönemi,
doğum sırasında ve doğumdan sonra görülen risk faktörleri olarak dört kategoriye
ayrılabilir. Hamilelik öncesi risk
faktörleri arasında, anne yaşının 18’den küçük veya 35’ten büyük olması, iki
gebelik arasının 2 yıldan az olması, akraba evliliği, annenin önceden ölü ya da
zor doğum hikâyesinin olması, annede şeker, kalp veya böbrek rahatsızlığının
olması ve sigara, alkol veya uyuşturucu kullanımı sayılmaktadır. Hamilelik döneminde ise, özellikle
hamileliğin ilk üç ayında ilaç, radyasyon veya hastalık gibi zararlı etkenlere
maruz kalmak, annede kansızlık, yetersiz beslenme, hamileliğin kısa sürmesi
risk faktörleri arasında yer almaktadır. Doğum
sırasında başlıca risk faktörü ise doğumun bilgisiz kişiler tarafından evde
yaptırılmasıdır. Doğum sonrası
görülen riskler arasında, doğum ağırlığının düşük olması, anne sütü ile
beslenememe, yetersiz beslenme ve enfeksiyonlar yer almaktadır.
Bölgemizin
durumunu ortaya koymak açısından bazı demografik verilerden bahsedelim: 2014
yılında, çocuk gelin oranının bir göstergesi olarak 16-19 yaşında evlenen kadınların
toplam evlenen kadınlara oranı Türkiye’de yüzde 19 iken, Van’da yüzde 36’dır. Ortalama
ilk evlenme yaşı Türkiye genelinde 23,7 iken Van’da 22’dir. 20 yaşından önce
anne olan kadınların anne olan toplam kadınlara oranı Türkiye’de yüzde 6,3
iken, Van’da yüzde 10,4’tür. Toplam doğurganlık hızı Türkiye’de 2,17 iken,
Van’da 3,52’dir. Ortalama hane büyüklüğü Türkiye’de 3,6 iken, Van’da 5,8’dir. 2011
yılında kişi başına gayri safi katma değerde (GSKD), Van, Muş, Bitlis ve Hakkâri
illerini kapsayan TRB2 bölgemiz 3515 dolar ile Türkiye’de 26 bölge içerisinde son
sıradadır. 2013 yılında yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayısı Türkiye
genelinde 264 iken, Van’da 228 ile ortalamanın altındadır.
SONUÇ VE
DEĞERLENDİRME: Bu veriler ışığında yukarıda sayılan risk
faktörlerinden; erken evlilik, akraba evliliği, iki gebelik arası sürenin az
olması, yetersiz beslenme, enfeksiyonlara maruz kalma ve kırsal kesimde sağlık
hizmetinden yeterli düzeyde yararlanamama gibi bölgemizde yaygın olarak
karşılaşılan pek çok durumun, ilimizdeki bebek ölümlerinin başlıca nedenleri
arasında yer aldığı düşünülmektedir. Ancak, hangi risk faktörlerinin bölgemizde
daha etkin olduğunun belirlenmesi için detaylı araştırmalara ihtiyaç
bulunmaktadır. Her koşulda, ebeveynlerin risk faktörleri hakkında bilinçlendirilmesi,
ebeveynlere yeterli ve dengeli beslenme ile hijyen konularında eğitim
verilmesi, birinci basamak sağlık kuruluşlarınca gebeliğin daha sıkı takip
edilmesi, bölgemizde sağlık kurumlarının yaygınlaştırılıp doktor istihdamının
artırılarak sağlık hizmetinin en ücra yerleşim yerlerine kadar ulaştırılmaya
çalışılması önem arz etmektedir. Ayrıca, koruyucu sağlık hizmetlerine daha
fazla önem verilmesi bebek ölüm oranlarını azaltabilir. İlimizin sosyo-kültürel
ve ekonomik anlamda gelişimine paralel olarak, bebek ölüm oranlarının da kabul
edilebilir seviyelere düşeceği değerlendirilmektedir.
12/05/2015
Özer COŞĞUN
TÜİK Van Bölge Müdürü
Not: Bu makalede ifade
edilen görüşler ve öneriler tamamen yazara ait olup, hiçbir şekilde Türkiye
İstatistik Kurumunu bağlamamaktadır.
KAYNAKLAR:
TÜİK, Konularına Göre İstatistikler (www.tuik.gov.tr)
ICD-10
