Van’da 31 bin işsiz var

İşsizlik sorunu toplumların en temel ekonomik sorunlarından birini oluşturmaktadır. İşsizlik sorunu, yoksulluk oranlarının artmasına, gelir dağılımının bozulmasına, insanların beslenme ve eğitim gibi temel ihtiyaçlarını bile karşılamakta zorlanmasına yol açan çok önemli bir sorundur.

Aynı zamanda, işsizlik oranının yüksek olması, bir toplumun beşeri sermayesini üretime yönlendirememesi anlamını taşır. Dolayısıyla, işsizliğin azalarak istihdamın artması ekonomik büyümeye ve refaha katkı sağlamaktadır.

Bu bağlamda,  İşsizlik oranlarının düşürülmesi Ülkelerin en önemli gündemlerinden birini oluşturmaktadır. İşsizlik oranları, ekonomik gelişme dönemlerinde bir miktar düşürülse de, konjonktürün kötüye gitmesiyle birlikte tekrar artmakta; özellikle çalışma çağındaki nüfusun yıllar itibariyle artması, köyden kente göç ve kadınların işgücüne katılımının artması gibi olgular işgücü arzını artırarak işsizlik oranlarının düşürülmesine yönelik gayretleri olumsuz etkilemektedir.

Bu makalede, TÜİK tarafından yılar itibariyle bölgesel düzeyde açıklanan işgücü istatistiklerinden yararlanarak, öncelikle Türkiye ve TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) Bölgesine ait özet bilgiler verecek, daha sonra Van ilinin 2015 yılı nüfusuyla bölgesel işgücü verilerini kullanarak Van’daki işsiz sayısının tespitine yönelik bir simülasyon denemesi yapacağız.

Öncelikle bazı tanım ve kavramları açıklayalım. 15+ yaş nüfus, kurumsal olmayan, çalışma çağındaki 15 yaş ve üzerindeki kişileri ifade etmekte; işgücü ve işgücüne dahil olmayan kişilerin toplamını oluşturmaktadır. İşgücüne dahil olmayan kişiler, emekli, öğrenci, ev hanımı, çalışamaz halde, hasta v.b. sebeplerden çalışmayan ve iş de aramayan kişilerdir. İşgücü nüfusu ise, istihdamdaki (çalışan) kişiler ile işsizlerden oluşmaktadır. İşgücü oranı ve istihdam oranı hesaplanırken, işgücü nüfusu ve istihdamdaki nüfuslar 15+ yaş nüfusa bölünürken, işsizlik oranı hesabında işsiz sayısı işgücü nüfusuna bölünmektedir. Belirtilen nüfuslar, kurumsal olmayan nüfusu kapsamakta olup, askeri birlik, cezaevi, üniversite öğrenci yurdu, yetiştirme yurdu v.b. gibi kurumsal yerlerde yaşayan nüfusu kapsamamaktadır. Tanımlar aşağıda kısaca formüle edilmiştir:

15+ yaş nüfus = işgücü + işgücüne dahil olmayanlar

İşgücü = istihdam + işsiz

İşgücüne katılma oranı = işgücü / 15+ yaş nüfus

İstihdam oranı = istihdam / 15+ yaş nüfus

İşsizlik oranı = işsiz / işgücü

İşsizlik oranı özetle, 15 yaşından büyük olup da herhangi bir işte çalışmayan, son bir ay içinde iş arayan ve 15 gün içinde işbaşı yapmaya hazır olduğunu bildirenlerin (bu üç koşulu birlikte sağlayanların) toplam işgücüne bölünmesiyle hesaplanmaktadır.

Türkiye ve TRB2 Bölgesinin 2015 yılına ait işgücü istatistikleri özetle şu şekildedir:

Türkiye’de 15+ yaş nüfus bir önceki yıla göre 2015 yılında yaklaşık 900 bin kişi artarken, işgücü nüfusu da aynı miktarda artmış, işgücüne dahil olmayan nüfus 24 bin gibi az bir sayıda azalmıştır. İşsiz sayısı 2014 yılında 2 milyon 853 bin kişi iken, 204 bin kişi artarak 3 milyon 57 bin kişi olmuştur. İstihdam edilen kişi sayısı ise 25 milyon 933 bin kişi iken, 2015 yılında 688 bin kişi artarak 2015 yılında 26 milyon 621 bin kişi olmuştur.

Dolayısıyla, 2015 yılında işgücüne katılan yaklaşık 900 bin kişinin yüzde 77’si iş bulurken, yüzde 23’ü işsiz kalmıştır.

İşgücüne katılma oranı 2014 yılına göre 0,8 puan artarak 2015 yılında yüzde 51,3 olurken,  işsizlik oranı yüzde 9,9’dan 10,3’e çıkmış, istihdam oranı 0,5 puan artışla yüzde 46 olmuştur.

Ekonomide, Milton Friedman tarafından ifade edilmiş “Doğal İşsizlik” adlı bir kavram bulunmaktadır. Friedman’a göre doğal işsizlik, sektörlerdeki yapısal değişimlerden kaynaklı yapısal işsizlik ile daha iyi koşullarda iş bulmak için mevcut işinden ayrılan kişilerin oluşturduğu geçici işsizliğin bileşiminden oluşmaktadır. Doğal işsizlik, her ekonominin kendi yapısı içerisinde oluşmuş ve yerleşmiş alt limit bir işsizlik oranı olup, ABD ekonomisi için yüzde 4-5 aralığı olarak tahmin edilmiştir. Son yıllarda işsizlik oranlarının uzun dönem ortalaması doğal işsizlik oranı olarak kabul görmektedir.

Ülkemizde doğal İşsizlik oranının 1980-2000 döneminde yüzde 7-8 dolaylarında iken, 2000-2016 döneminde yüzde 9-10 civarına yükseldiği tahmin edilmektedir. Nüfusun son yıllarda tarım sektöründen tarım dışı sektörlere transfer halinde olması, istihdam oranı artarken doğal işsizlik oranın yükselmesindeki en önemli sebeplerden biri olarak kabul edilmektedir.  

TRB2 Bölgesine gelince, 15+ yaş nüfus 29 bin kişi artarak 2015 yılında 1 milyon 340 bin kişi olurken, işgücü nüfusu 636 bin kişiden 631 bin kişiye düşmüş, işgücüne dahil olmayan nüfus 34 bin kişi artarak 675 bin kişiden 709 bin kişiye ulaşmıştır.

Dolayısıyla, 15+ yaştaki nüfus artışının tamamı kadar kişi işgücüne dahil olmayan nüfusa dahil olurken, işgücü nüfusundan 5 bin kişi de işgücü dışına çıkmıştır. İstihdam sayısı 550 bin kişi iken 21 bin kişi artışla 571 bin kişi olurken, işsiz sayısı 86 binden 60 bin kişiye düşmüştür. Özetle, işsizlerin sayısındaki 26 bin kişilik azalışın 21 bin kişisi iş bulurken, 5 bin kişi işgücüne dahil olmayan nüfusa kaymıştır.

Bu verilere göre, TRB2 Bölgesinde işgücüne katılma oranı 2014 yılında yüzde 48,5’ten 2015 yılında yüzde 47,1’e düşerken, istihdam oranı yüzde 42’den yüzde 42,6’ya çıkmış, işsizlik oranı yüzde 13,5’ten yüzde 9,5’e düşmüştür.

Her ne kadar işsizlik oranı düşmüş görünse de, 2015 yılında işgücüne dahil olmayan nüfustaki artışın 15+ yaş nüfus artışından fazla olması; istihdam potansiyelinde bir artış olmadığı, işsizliğin düşme sebebinin 34 bin kişinin işgücü dışına çıkması olduğu anlaşılmaktadır. Bu kişilerin iş aramaya başladığı ve bulamadığı varsayılırsa, işsizlik oranı tekrar yüzde 13 civarına tırmanacaktır.

Şimdi Van’daki işsiz sayısını hesaplayalım:

Van’da tahminen 15+ yaş kurumsal olmayan nüfus 684 bin kişidir. TRB2 Bölgesinin 2015 yılında işgücüne katılma oranı yüzde 47,1, istihdam oranı yüzde 42,6 ve işsizlik oranı yüzde 9,5 olarak tahmin edilmiştir.

Buna göre, Van’da işgücüne dahil olan nüfus yuvarlama olarak 322 bin kişi, istihdamdaki kişi sayısı 291 bin kişi ve işsiz sayısı 31 bin kişi çıkmaktadır. Van’ın ortanca yaşı 21’dir ve bu Van’ın nüfusunun yarısının 21 yaşın altında olduğu anlamına gelmektedir. Van’ın genç (15-24 yaş grubu) nüfusu 242 bin 064 kişidir. Bu veriler, 31 bin işsizin 10 binden fazlasının gençlerden oluştuğunu ortaya koymaktadır.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME:

·         Ülkemizde işgücüne katılma oranı yüzde 51,3’e ulaşırken, TRB2 Bölgemizde yüzde 47,1’e gerilemiştir.

·         Ülkemizde 15+ yaş nüfustaki artışın tamamı kadar işgücünde artış olmuş, işgücüne dahil olmayan nüfus azalmıştır. TRB2 Bölgemizde 15+ yaş nüfus 29 bin kişi artarken, işgücüne dahil olmayan nüfus 34 bin kişi artmış ve işgücü nüfusu 5 bin kişi azalmıştır.

·         Ülkemizde işgücüne yeni katılan her 100 kişiden 77’si iş bulabilmiştir.

·         1980-2000 döneminde yüzde 7-8 bandında olan Ülkemizin doğal işsizlik oranı, 2000 yılından bu yana yüzde 9-10’lara yerleşmiş görünmektedir.

·         Bölgemizde işsizlik oranı her ne kadar yüzde 10’un altına düşmüş görünse de, istihdam potansiyelinde artış olmamış, işgücüne dahil olmayan nüfusta görülen yüksek oranda artış, işsizlik oranını suni olarak aşağı çekmiştir.

·         Hesaplarımıza göre Van’da bulunan tahmini 31 bin işsizin 10 binden fazlasını gençler oluşturmaktadır.

·         Van ilinde DAKA tarafından finanse edilerek hayata geçirilen Tekstil Kent tesislerinde bugün yaklaşık 500 kişi çalışmaktadır. İstihdam hedefi 7 bin kişi olan bu projenin tam anlamıyla hedefine ulaşması durumunda, yukarıda yaptığımız hesaba göre, Van’ın işsizlik oranını en az 2 puan aşağı çekmesi beklenmektedir. Bu da Tekstil Kent projesinin bölgesel önemini ortaya koymaktadır.

·         Hayvancılık potansiyeli yüksek olan İlimizde, Devlet destekli et ve süt entegre tesisleri ile deri sanayine yönelik işletmelerin kurulması, işsizlik sorununun çözümüne önemli katkılar sağlayabilir.

·         Ayrıca, Van’ın turizm potansiyeli geliştirilerek, istihdama katkısı yüksek olan bu sektörün canlanması sağlanabilir.

·         Mesleki eğitime ağırlık verilerek işsizlere, Van’ın işgücü potansiyeline yönelik teorik ve uygulamalı eğitimler verilmesi, eğitimlerin süresinin kısa tutulmaması, bu eğitimler süresince katılımcılara belli bir ücret ödenmesi, bu sayede nitelikli işgücü açığının kapatılması sağlanabilir.

Özer COŞĞUN

TÜİK Van Bölge Müdürü

Kaynak:

1.      TÜİK Haber Bülteni, İşgücü İstatistikleri, 2015, Yayımlanma Tarihi: 23/03/2016,  http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21567

2.      Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA).

3.      İstihdam ve İşsizlik İlişkisi, http://www.ekodialog.com/Makaleler/istihdam-issizlik-iliskisi.html

4.      İşsizlik: Tanımlar ve Hesaplanma Şekli, http://www.mahfiegilmez.com/2016/04/once-ocak-2016-itibariyle-turkiyenin.html

5.      İşsizlik nasıl hesaplanıyor? http://www.mahfiegilmez.com/2012/01/issizlik-nasl-hesaplanyor.html

6.      İşsizlik Histeresisi, http://www.mahfiegilmez.com/2013/12/issizlik-histeresisi.html

Not: Yaptığım yorumlar tamamen şahsıma ait olup, hiçbir şekilde Türkiye İstatistik Kurumunu bağlamamaktadır.

İnternet üzerinden satışlar hızla artıyor

Perakende ticaret sektörü, hem GSYH’a hem de istihdama olan katkısıyla hizmet sektörünün en önemli alt sektörlerinden birini oluşturmaktadır. 2016 yılının ilk çeyreği itibariyle, toptan ve perakende ticaret sektörünün GSYH içindeki payı yüzde 13,1’dir. GSYH’daki büyümeye paralel olarak kişi başı kullanılabilir gelirin artması, kredi kartı kullanımının yaygınlaşması ve internet üzerinden satışların yaygınlık kazanmasıyla birlikte, perakende ticaret sektörü de gelişim göstermiştir.

Perakende ticaret sektörü piyasaya duyulan güvenden ve tüketici taleplerindeki değişimden doğrudan ve en hızlı şekilde etkilenen sektörlerden biridir. Talepte herhangi bir daralma mı yoksa genişleme mi yaşanmakta olduğunu anlayabilmek için bakılacak önemli göstergelerden birisi perakende ticaret sektörünün satış hacim ve ciro endeksleridir.

TÜİK tarafından her ayın 8’inde, iki önceki ayın perakende ticaret sektörüne yönelik satış hacmi ve ciro endeksleri yayımlanmaktadır. Cironun cari fiyatlarla değeri üzerinden oluşturulan endeksler ciro endeksi olarak adlandırılmakta, cari fiyatların TÜFE ile 2010 yılına ait sabit fiyata dönüştürülmesiyle elde edilen endeksler ise satış hacim endeksi olarak ifade edilmektedir. Aylık değişimleri görebilmek için mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış endekse, yıllık değişimi görebilmek için ise sadece takvim etkilerinden arındırılmış endekse bakılması gerekir. Aylar ve yıllar itibariyle genel bir değerlendirme yapmak için ise mevsim veya takvim etkisinden arındırılmamış ham endeksten yararlanılabilir. Haziran ayının 8’inde Nisan ayının verileri açıklanmıştır. Bu verilerden yola çıkarak sektördeki değişimi özetlemeye çalışalım.

Takvim etkilerinden arındırılmış perakende satış hacim endeksinin yıllık ortalama değeri 2013 yılında 119,4, 2014 yılında 124 ve 2015 yılında 128,5 olmuştur. 2013 yılında ortalama yüzde 4,1 oranında büyüyen endeks, 2014 yılında yüzde 3,8 ve 2015 yılında yüzde 3,6 oranında artmıştır. Buna göre, perakende satış hacim endeksinin büyüme hızının son üç yılda yavaşlama trendine girdiği görülmektedir. GSYH’nın alt sektörlerinden biri olan toptan ve perakende ticaret sektörünün sabit fiyatlarla büyüme hızı sırasıyla, 2013 yılında yüzde 5,1, 2014’te yüzde 1,9 ve 2015 yılında yüzde 2,1’dir. GSYH büyüme hızları ise 2013 yılında yüzde 4,2, 2014’te yüzde 3 ve 2015’te yüzde 4’tür. Görüleceği üzere, toptan ve perakende ticaret sektörü son iki yılda GSYH büyüme hızının altında yer alan oranlarda büyümüştür. Bu durum, perakende ticaret sektörünün büyümesindeki yavaşlamayı teyit eder niteliktedir.

TÜİK tarafından çeyrek dönemler (üç ay) itibariyle, ticaret ve hizmet sektörüne yönelik ciro, istihdam, çalışılan saat ve brüt ücret-maaş endeksleri yayımlanmaktadır. Bu verilere bakıldığında, toptan ve perakende ticaret sektörünün istihdam ve çalışılan saat endekslerinin düşüş eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu tespit de perakende ticaret sektöründeki daralmaya işaret etmektedir.

Perakende satışlar, “gıda, içecek ve tütün”, “gıda dışı” ve “otomotiv yakıtı” olmak üzere üç alt sektöre ayrılmıştır. Perakende sektöründeki performans kaybı, bu alt sektörler içerisinde, gıda dışı sektörlerden kaynaklanmaktadır. Nitekim, gıda sektörü endeksi ortalama yıllık yüzde 5 oranında artarken, otomotiv yakıtının satış hacmi yıllar itibariyle ivme kazanmış ve 2015’te yüzde 11,6 oranında artış göstermiştir.  Ancak, gıda dışı sektörün endeksinin yıllık ortalama artış oranı 2013 yılında yüzde 6,9 iken, 2014 yılında yüzde 3,4 olmuş ve 2015 yılında yüzde -1,1 oranında düşüş olmuştur. Gıda dışı sektörler içerisinde; bilişim ve elektronik malzemeleri, iletişim aygıtları, elektrikli ev aletleri, hırdavat, boya ve cam, mobilya,  tekstil, giyim ve ayakkabı, eczacılık ve kozmetik ürünleri v.b. ile internet veya posta yoluyla yapılan satışlar yer almaktadır. 2013-2015 yılları içerisinde, gıda dışı sektör grupları içerisinde internet ve posta üzerinden satışlar dışında kalan grupların tamamında düşüş yaşanmıştır.

Bunun yanı sıra, gıda dışı alt sektörü içerisinde yer alan posta yoluyla veya internet üzerinden yapılan satışların hacim endeksi yıllar itibariyle sürekli gelişim göstermiş ve endeksin ortalama değeri 2013 yılında 176, 2014’te 189,7 ve 2015 yılında 211,6 olmuştur. Yani, yukarıda da belirtildiği üzere 2013-2015 döneminde artış gösteren alt sektörlerden biri internet ve posta yoluyla satışlar olmuştur. İnternet üzerinden satışlarda büyük ölçüde banka kartı kullanılmaktadır. Bankalararası Kart Merkezinin internet üzerinden yapılan kartlı ödeme işlemlerine bakıldığında, 2013 yılında 34,6 milyar TL ve 2014 yılında 41,9 milyar TL olan toplam ödeme miktarı, 2015 yılında yıllık yüzde 32 artışla 55,4 milyar TL olmuştur. Dolayısıyla, bu veri de internet üzerinden satış pazarının hızla geliştiğini doğrular niteliktedir.

Perakende ticaret sektörünün ciro endeksinde ise önemli bir düşüş görünmüyor. Ciro endeksi 2013 yılında yıllık ortalama yüzde 9,7, 2014 yılında yüzde 10,5 ve 2015’te yüzde 6,8 oranında artmış.  2016 yılının ilk dört ayında da geçen yılın aynı dönemine göre ortalama yüzde 10 civarında bir artış yaşanmaktadır.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME:

1.            Son yıllarda özellikle gıda ve otomotiv yakıtı dışında kalan perakende ticaret sektörlerinin satış hacimlerinde düşüş yaşandığı görülmektedir. Perakende ticaretin alt sektörleri içerisinde, piyasadaki güven ve istikrardan en çok etkilenen ve talep daralması yaşayan alt sektörlerin gıda ve otomotiv yakıtı dışındaki sektörler olduğu anlaşılmaktadır. Küresel ölçekte yaşanan ekonomik sorunların Ülkemize yansımaları, dolar kurundaki artışın getirdiği fiyat artışları ile Ülkemizin içinde bulunduğu iç ve dış sorunların, özellikle talep esnekliği nispeten yüksek olan özel tüketim mallarının talebinde daralmaya yol açtığı söylenebilir.

2.            Ciro endeksinde ise yıllar itibariyle artışlar devam etmektedir. Ciro endeksi cari fiyatlarla satışlardan elde edildiği için, malların fiyatlarındaki artışı da içerdiğinden, enflasyondaki artışla birlikte ciro endeksinin de artması doğaldır.

3.            Bilişim teknolojilerin gelişmesine paralel olarak, akıllı telefonlar sayesinde neredeyse herkesin hızlı internet bağlantısına kavuşmasıyla birlikte, internet ortamı alıcıların ve satıcıların hazır bulunduğu dev bir markete dönüşmüştür. İnternet ortamı, özellikle ürün çeşitliliğine ve uygun fiyata erişim açısından alıcılara büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Bu sebeplerden, gıda ve otomotiv yakıtı dışındaki perakende malların satışında, sektörün geleneksel satıştan internet üzerinden satışa doğru hızlı bir evrim geçirmekte olduğu görülmektedir. Yerel firmaların uzun dönemde ayakta kalabilmeleri için, yaşanan değişimin farkına vararak bir an önce internet ortamında yerlerini almaları kaçınılmaz olacaktır. 

Kaynak:

1.       TÜİK, Perakende satış Hacim Endeksi, Nisan 2016. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21772

2.       TÜİK, İktisadi Faaliyet Kollarına göre sabit fiyatlarla GSYH (1998 sabit fiyatlarıyla). http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1105  

3.       TÜİK, Ticaret ve Hizmet Endeksleri, I. Çeyrek: Ocak - Mart, 2016.

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21764

4.       Perakende Sektörünün Yükselişi Devam Ediyor, İZTO, 2014 AR-GE Bülteni, sayfa: 20-24. http://www.izto.org.tr/portals/0/argebulten/perakendesekt%C3%96r%C3%9C_g%C3%96zdesev%C4%B0lm%C4%B0%C5%9E.pdf

5.       Bankalararası Kart Merkezi (BKM), İnternetten Yapılan Kartlı Ödeme İşlemleri. http://bkm.com.tr/internetten-yapilan-kartli-odeme-islemleri

Özer COŞĞUN

TÜİK Van Bölge Müdürü

Not: Yaptığım yorumlar tamamen şahsıma aittir. Hiçbir şekilde Türkiye İstatistik Kurumu’nu bağlamamaktadır.