Van'ın gayrisafi hasılası

Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA-2008) ve Avrupa Hesaplar Sistemi’ne (ESA-2010) uyum kapsamında, TÜİK tarafından gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) verileri revize edildi ve 12 Aralık 2016 pazartesi günü kamuoyuna açıklandı. Bu kapsamda, ilk defa 81 il düzeyinde 2004-2014 yılları arası için GSYH verileri açıklandı. Bu veriler, cari fiyatlarla ve üretim yöntemiyle hesaplanmış verilerdir. Bu yazımda, GSYH ile ilgili tanımları kısaca açıkladıktan sonra Van’ın GSYH verileri üzerinde kısa bir değerlendirme yapmaya çalışacağım.

Gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH), bir ülkede belirli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerden dolayı oluşan katma değerdir. GSYH; üretim yöntemiyle, harcama yöntemiyle ve gelir yöntemiyle olmak üzere üç farklı şekilde hesaplanmaktadır.

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, üretim yöntemiyle, bir ekonomide yerleşik olan üreticilerin belli bir dönemde üretmiş oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir. Aşağıda ifade edilen veriler bu yöntemle hesaplanmıştır.

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, harcama yöntemiyle, bir ekonomide belli bir dönemde tüketime ve yatırıma yönelik yapılan tüm harcamalar (hanehalklarının tüketimleri, devletin yaptığı harcamalar ve sabit sermaye yatırımları) ile ihracat-ithalat farkından oluşur.

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, gelir yöntemiyle, bir ekonomide üretim faaliyeti içerisinde yer alan birimlerin elde ettiği maaş, ücret gelirleri ve işletme karı ile devletin elde ettiği çeşitli vergi gelirlerinden oluşur.

GSYH değişim oranı, GSYH’ın bir önceki yıla veya döneme göre yüzde olarak değişim oranıdır.

Kişi başına GSYH, bir ülke yada yerleşim yeri için cari fiyatlarla tahmin edilen gayrisafi yurtiçi hasılanın, o ülkenin veya yerin yıl ortası nüfus sayısına bölünmesiyle elde edilen değerdir.

Ülkemizin ve Van’ın gayrisafi yurtiçi hasılası

Ülkemizin 2014 yılında cari fiyatlarla gayrisafi yurtiçi hasılası 2 trilyon 44 milyar 466 milyon TL olurken, kişi başına düşen GYSH 26 bin 489 TL olarak hesaplandı.

Van ilinin 2014 yılı cari fiyatlarla gayrisafi yurtiçi hasılası ise 10 milyar 685 milyon TL oldu. Bu değer ile Van, GSYH sıralamasında en yüksek 33’üncü il olurken, Türkiye GSYH’ı içerisindeki payı yüzde 0,5 (Binde 5) oldu.

Yukarıdaki grafiğe baktığımızda, hem Türkiye’nin hem de Van’ın GSYH’ının yıllar itibariyle artış eğiliminde olduğu görünüyor. Sadece kriz yılı olan 2009’da bir artış görülmüyor.

GSYH sıralamasında ilk üç il; 622 milyar 762 milyon TL ile İstanbul (ülke içindeki payı yüzde 30,5), 186 milyar 977 milyon TL ile Ankara (yüzde 9,1) ve 127 milyar 430 milyon TL ile İzmir (yüzde 6,2) oldu.

İl bazında Gayrisafi Yurtiçi Hasıla payları, ilk 15 il, 2014

Sektörel paylar

Sektörlerin gayrisafi yurtiçi hasılaya katkıları değerlendirildiğinde, Ülkemizde ve Van’da en büyük pay hizmet sektörünün oldu. Türkiye’de hizmet sektörünün payı yüzde 61 iken, Van’da yüzde 60’tır. Aşağıdaki grafiklere bakarsak, tarım sektörünün payı Türkiye’de yüzde 7 iken Van’da yüzde 12; sanayi sektörünün payı ise Türkiye’de yüzde 32 iken Van’da yüzde 28 olarak gerçekleşti. Buradan, Türkiye ortalamasına göre Van’da tarım sektörünün payının yüksek olduğu, ancak sanayi sektörünün payının düşük olduğu görülmektedir.

Sanayi sektörü paylarında ilk üç sırayı Tekirdağ (yüzde 57), Bilecik (yüzde 52,4) ve Kocaeli (yüzde 51,3) illeri alırken, bu sıralamada Van ili yüzde 28’lik pay ile 36. sırada yer aldı.

Kişi başına gayrisafi yurtiçi hasıla

2014 yılında Türkiye’nin kişi başına gayrisafi yurtiçi hasılası 26 bin 489 TL oldu. Van’da ise 2014 yılında kişi başına GSYH 9 bin 913 TL oldu. Kişi başına GSYH sıralamasında, Van ili maalesef 79. sırada, yani sondan üçüncü sırada yer aldı. Van ilinin GSYH sıralamasında 33. sırada iken kişi başına GSYH’da 79. sırada olmasının sebebi, Van’ın nüfusuna kıyasla ürettiği katma değerin oldukça düşük olmasıdır.

Yukarıdaki grafiğe bakıldığında, Türkiye’nin ve Van’ın kişi başına GSYH değerleri arasındaki farkın son on yıl içerisinde giderek açıldığı görülmektedir.

Kişi başına GSYH’da, İstanbul 43 bin 645 TL ile ilk sırada yer aldı. İstanbul’u, 43 bin 521 TL ile Kocaeli ve 36 bin 680 TL ile Ankara izledi.

Van'ın benzer nüfusa sahip diğer 4 ile göre durumu

Aşağıdaki tabloda Van’ın ve Van ilinin nüfusuna en yakın nüfusa sahip 4 ilin GSYH verileri yer almaktadır.  Tabloya bakıldığında, 5 il içerişinde GSYH ve kişi başına GSYH verisi en düşük il Van’dır. Van’ın mal ve hizmet üretiminin, diğer illerin üretimlerinin ortalama yarısı kadar olduğu görülmektedir.

Van'ın benzer nüfusa sahip diğer 4 ile göre durumu (2014)

İller	Nüfus	GSYH (Bin TL)	Kişi Başına GSYH (TL)
Balıkesir	1 189 057	26 102 201	22 197
Kahramanmaraş	1 089 038	17 063 050	15 764
Van	1 085 542	10 684 919	9 913
Aydın	1 041 979	19 723 034	19 121
Denizli	978 700	24 055 631	24 772

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME:

Önce, yukarıda açıkladığımız hususları kısaca özetleyelim:

1)       Van ili 10 milyar 685 milyon TL GSYH ile 2014 yılında en yüksek GSYH’a sahip 33’üncü ili olurken, kişi başına GSYH’da 9 bin 913 TL ile sondan üçüncü sırada yer almıştır.

2)       Van ilinde üretilen GSYH’ın sektörlere göre payları Türkiye geneli ile kıyaslandığında; tarım sektörünün payının 5 puan yüksek, sanayi sektörünün payının ise 4 puan düşük olduğu görülmektedir. Dolayısıyla, Van’ın sanayi sektöründeki ağırlığı görece düşüktür.

3)       Nüfusu bir milyon civarındaki 4 il ile kıyaslandığında, Van’ın GSYH değerinin, diğer bir ifadeyle mal ve hizmet üretiminin, diğer illerin yarısı kadar olduğu görülmektedir.

Bu açıklamalardan sonra, Van ilinin sahip olduğu genç ve dinamik nüfusunu üretime yeterince yönlendiremediğini söyleyebiliriz. Van ilinin içinde olduğu TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkâri Bölgesinin 2015 yılı istihdamının yüzde 47’si tarım, yüzde 20’si sanayi ve yüzde 33’ü hizmetler sektöründedir.  İstihdamın yaklaşık yarısına sahip tarımın GSYH’a katkısı yüzde 12 gibi çok düşük bir düzeydedir. Bu bağlamda, Van ilinde sanayi sektörü yatırımına öncelik verilmesi gerekmektedir. Tarım sektöründeki atıl nüfusun ve sayıları tahmini olarak 30 binleri düzeyindeki işsizlerin sanayi sektörüne yönlendirilmesi için projeler geliştirilmesi gerekmektedir.

Özellikle bu bölgede, özel teşebbüs eliyle yeterli düzeye ulaşmayan sanayi yatırımları, “Tekstilkent” gibi örneklerin artırılması suretiyle geliştirilmelidir. Hayvancılığın önemli bir yere sahip olduğu ilimizde, et ve süt entegre tesisleri, deri sanayii gibi tarıma dayalı sanayi yatırımları yapılmalıdır.

Orta gelir tuzağından çıkmak ve kalkınmış bir ülke olmak için, bölgelerin avantajlı oldukları alanlara göre ilgili sanayi gruplarının desteklenmesi gerektiği kanaatindeyim. Örneğin; Van ili güneş enerjisi potansiyeli yüksek bir il olarak bilinir. Güneş enerjisi üretimine yönelik sanayinin Van’da geliştirilip; Van’ın bu teknolojide öncü olması, üretilen ürünlerin tüm ülkeye hatta yurtdışına pazarlanması sağlanabilir. Buna paralel olarak güneş enerjisinden elektrik üretiminde de çığır açılarak, ülkemizin enerjideki dışa bağımlılığı bir nebze olsun hafifletilebilir. İnci kefali, yayla muzu gibi yöresel ürünlerin konserve, turşu v.b. şekillerde değerlendirilip tüm Türkiye’ye pazarlanmasına yönelik çalışmalar yapılabilir.

Özer COŞĞUN

TÜİK Van Bölge Müdürü

Kaynak:

1.      İl Bazında Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, 2004-2014, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24920

2.      İşgücü İstatistikleri, 2015

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21567

Not: Yaptığım yorumlar tamamen şahsıma ait olup, hiçbir şekilde Türkiye İstatistik Kurumunu bağlamamaktadır.