Bu makalede, ilk olarak Ülkemizin dış ticareti hakkında kısaca bilgi
verilmiş, devamında Van’ın dış ticaretteki son durumu hakkında daha geniş bir
değerlendirme yapılmış ve son olarak bazı politika önerilerinde bulunulmuştur.
Öncelikle, Nisan ayı sonu itibariyle Ülkemizde son üç yılda gerçekleşen
dış ticaret verilerine göz atalım. İlk dört aylık dönemler itibariyle, Ülkemizin
ihracatı 2014 yılında 53,5 milyar dolar ve 2015 yılında 50,4 milyar dolar olurken,
2016 yılının ilk dört ayında 46,7 milyar dolara ulaşabildi. Aynı dönemler
itibariyle Ülkemizin ithalatı ise, 2014 yılında 78,1 milyar dolar ve 2015
yılında 70,7 milyar dolar olurken, bu yılın ilk dört ayında toplam 63 milyar
dolara ulaştı.
Bu rakamlarla, ilk dört aylık dönemler itibariyle, ihracatımız 2014
yılına göre yüzde 12,8, 2015 yılına göre ise yüzde 7,4 daraldı. İthalatımız ise
2014 yılına göre yüzde 19,4 ve 2015 yılına göre yüzde 10,9 daraldı. Diğer bir
ifadeyle, Ülkemizin dolar bazında ihracatında ve ithalatında son iki yıldır
önemli ölçüde düşüş seyri yaşanıyor. Türk Lirası bazında ise, aynı dönemlerde
ihracatta yıllık ortalama yüzde 7,5, ithalatta yüzde 3,5 oranında artış eğilimi
görülmekte. Özet olarak, dış ticaretimiz TL bazında artarken, dolar bazında
düşmektedir.
Son üç yılın ilk dört aylık dönemleri itibariyle ihracatın ithalatı
karşılama oranlarına bakıldığında, 2014 yılı Nisan ayı sonu itibariyle yüzde
68,5 olan bu oran, 2015-Nisan’da yüzde 71,3 olmuş bu yıl Nisan ayı sonu
itibariyle yüzde 74,1’e yükselmiştir.
Dolar kuru yükseldiğinde, Ülkemizde üretilen malların fiyatları dolar
bazında düşmekte ve ihracatta rekabet gücümüz artmaktadır. Aynı zamanda,
ithalat mallarının fiyatı TL bazında arttığından ithalat imkânımız
azalmaktadır. 2014 yılı Nisan ayı itibariyle 2,12 TL civarında olan dolar kuru,
2015 yılının aynı döneminde 2,67 civarında ve bu yıl Nisan ayında 2,82’lerde
seyretmiştir. Buna rağmen, ilgili dönemde dolar kurundaki artışın beklendiği
gibi ihracat artışına sebep olmadığı önemli bir tespit olarak göze
çarpmaktadır. Ancak, ithalatın göreceli olarak daha çok daralması ihracatın
ithalatı karşılama oranının yükselmesine yol açmıştır.
Van ilinin ihracatı ise 2014 yılının ilk dört ayında 6,7 milyon dolar ve
2015 yılının aynı döneminde 6,1 milyon dolar olurken, 2016 yılının Nisan ayı
sonu itibariyle toplam 9,1 milyon dolara ulaştı. Van’ın ilk dört ayda yaptığı
ithalat ise 2014 yılında 15,6 milyon dolar ve 2015 yılında 12 milyon dolar
olurken, 2016 yılında 14,8 milyon dolar oldu. Bu rakamlarla, 2016 yılının ilk
dört ayında Van’ın ihracatı 2014 yılına göre yüzde 34,3 ve 2015 yılına göre
yüzde 47,6 oranında arttı. Aynı dönemler itibariyle, Van’ın ithalatında 2014
yılına göre yüzde 5,5 düşüş görülürken, 2015 yılına göre yüzde 23,5 artış
yaşandı. Netice itibariyle, Van’ın dış ticaretinde 2015 yılında düşüş
görülürken, 2016 yılında bir toparlanma yaşandığı, bu yılda özellikle ihracatın
geçen yıla göre yaklaşık 1,5 kat arttığı görülüyor. Ülkemizin dış ticaretinde
daralma sürerken, Van’da bu yıl görülen canlanmanın yıl boyunca devam etmesini
dileyelim.
Van’ın dış ticaretinde en önemli ülke kuşkusuz İran’dır. İran’a Van’dan
yapılan ihracat 2014 yılında toplam 17,6 milyon dolar ve 2015 yılında 14,1
milyon dolar olurken, 2016 yılının ilk dört ayında 6,5 milyon dolara ulaştı. Bu
rakamlarla, Van’ın ihracatında İran’ın payı 2014 yılında yüzde 61 iken, 2015
yılında yüzde 70’e ve 2016 yılının ilk dört ayında yüzde 72’ye yükseldi.
İran, Van’ın ithalatında da önde geliyor. Van’ın İran’dan yaptığı ithalat
2014 yılında toplam 18 milyon dolar ve 2015 yılında 13,5 milyon dolar olurken,
2016 yılının ilk dört ayında 5,1 milyon dolara ulaştı. Van’ın ithalatında
İran’ın payı 2014 yılında yüzde 44 iken, 2015 yılında yüzde 41’e ve 2016
yılının Nisan ayı itibariyle yüzde 34’e gerilemiş durumda. Sonuç olarak, Van’ın
ihracatında İran’ın payı artarken ithalattaki payı ise azalmaktadır. Son iki
yılda Van’dan İran’a yapılan ihracatın değeri ithalatın değerini aşmış
durumdadır.
2015 yılında İran’ın dışında Van’dan en çok ihracat yapılan ülkeler Irak,
Türkmenistan, Kazakistan ve Romanya olmuştur. İran dışında ithalat yapılan
başlıca ülkeler ise, Yunanistan, Rusya, Kırgızistan, Çin ve İtalya’dır.
Van’dan dış ülkelere genel olarak hangi ürünlerin ihraç edilip
hangilerinin ithal edildiğine göz atarsak, Van’ın 2015 yılında en çok ihraç
ettiği belli başlı ürünler; demir-çelik ana sanayi ürünleri; mobilya imalatında
hammadde olarak kullanılan tahta plaka, yonga levha, sunta v.b. ürünler; sabun,
deterjan, parfüm v.b. temizlik ve kozmetik ürünleri; plastik ürünleri; mobilya;
çimento ve alçı ile sertleştirilmiş maddeler (tuğla, kiremit v.b.), meyveler,
sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri ve giyim eşyası olmuştur. 2015
yılında Van’ın yaptığı ithalatın içerisinde en önemli ürün grubu rafine edilmiş
petrol ürünleri olup, toplam ithalatın üçte birini oluşturmuştur. Bunun yanı
sıra, meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri ikinci en büyük
ithalat kalemi olup; demir-çelik dışındaki (altın, gümüş, alüminyum, bakır v.b.)
ana metal sanayi; maden kömürü, cam ve cam ürünleri; maden, taşocağı ve inşaat
makineleri; balık ürünleri; plastik ürünleri ve sebze, bahçe ve kültür
bitkileri ürünleri gibi ürünler ithalatı yapılan başlıca ürünler olmuştur.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME:
1.
Ülkemizde dış ticaret son iki yıldır TL bazında
artarken, dolar bazında düşüş göstermektedir. Son bir yılda dolar kurundaki
yükseliş, bu durumun önemli sebeplerinden biridir.
2.
Dolar kurunun yükselmesi ihracatın ithalatı
karşılama oranını artırmasına rağmen, ihracatta beklenen artışa yol açmamıştır.
3.
Van’ın ihracatında ve ithalatında geçen yıl
daralma yaşanırken, bu yılın ilk dört aylık verilerine göre önemli ölçüde
canlanma görülmektedir.
4.
Van’ın dış ticaretinde İran’ın yanı sıra Irak ve
Türki Cumhuriyetler gibi coğrafi açıdan yakın bölge ülkelerinin önemli bir
potansiyele sahip olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, Irak ve Türki
Cumhuriyetlerle olan iletişimin ve ticari ilişkinin geliştirilmesi, bu ülkelere
ulaşımın kolaylaştırılması önem arz etmektedir.
5.
Dış ticaret verilerine göre, Van’ın ihracatında
demir-çelik ana sanayi ürünleri, temizlik ve kozmetik ürünleri, mobilya ve
mobilya hammadde malzemeleri, tuğla, kiremit v.b. inşaat malzemeleri, plastik
ürünleri ve giyim eşyası önemli kalemlerdir.
6.
Van’da üretim ve/veya ihracat imkânı bulunan
seracılık, giyim, mobilya, plastik ürünler ve kimyasal ürünler, dericilik, gıda
sanayi gibi sektörler harekete geçirilebilir. Ayrıca, bu konuda potansiyeli ortaya
koyan detaylı çalışmalar yapılarak, girişimciler ihracat potansiyeli yüksek
ürünlerin üretimine yönlendirilebilir.
7. İhracat konusunda araştırmalar yapan, eğitimler
veren, stratejiler belirleyen, yeni pazarlar arayan ve Bölgemizde faaliyet
gösteren firmalara bu konuda yol gösterecek araştırma merkezleri kurulabilir.
8.
İhracat hacmimizin artırılması ve dış ticaret
açığımızın kapatılması açısından, AR-GE çalışmalarına ağırlık verilmesi ve katma
değeri yüksek ürünlerin üretiminin teşvik edilmesi gerekmektedir.
Kaynaklar:
1. TÜİK,
Dış Ticaret İstatistikleri, Nisan 2016
4. Halil
Seyidoğlu, “Uluslararası İktisat”, Genişletilmiş 15. Baskı, İstanbul 2003.
5. Türkiye’de
İhracatın Temel Sorunları ve Çözüm Önerisi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder